Voor iedereen met ook maar de geringste belangstelling voor de Japanse cultuur of het feodale Japan, is de term Bushidō niet onbekend. Het is inderdaad de naam die gegeven is aan de krijger en vooral de ethische code die alle samurai volgden. Gebaseerd op zeven morele waarden, gaf het richting aan het hele leven van de Japanse samurai en kon zelfs tot de dood leiden. Maar waar komt deze term vandaan, wat betekent hij? En vooral, waar pleit het voor? Is het nog relevant in de Japanse samenleving? Dit zijn slechts enkele van de vragen die wij zullen beantwoorden om licht te werpen op dit fundamentele begrip van de cultuur van het Rijk van de Rijzende Zon.
De oorsprong van Bushidō
De etymologie van het woord Bushidō
Bushidō in rōmaji schrift of 武士道 in het kanji-systeem is een woord dat zelf is afgeleid van het Chinese “wu shi dao” dat letterlijk de weg van de krijger betekent. Omgezet in het Japans bestaat het uit 3 karakters, waarvan de eerste 2 武士 de term bushi vormen, de dappere krijger, en de laatste 道, dō de weg. De term geeft perfect weer wat het is, een handleiding van de weg die krijgers moeten volgen.
Het begin van de Bushidō
Deze uitdrukking duikt voor het eerst op rond 1616, in een werk getiteld de Kōyō gunkan, maar zelfs als zij niet eerder onder die naam voorkomt, bestond zij al eerder. Aanvankelijk was het alleen mondeling, en was het nauw verbonden met het feodale Japan, de periode van 1185 tot 1867. In die tijd stond het land onder de militaire regering van de shogun, een militaire krijgsheer die tegelijkertijd een politieke rol speelde. De shoguns rekruteerden samurai in hun legers. Ze waren volledig toegewijd aan hun familie, hun clan, hun leider. Hun gedragscode was, in het begin, hoofdzakelijk gebaseerd op de krijgerscultuur. Bovendien werd deze gids in de loop der tijden de weg van de schutter, de weg van pijl en boog of de weg van boog en paard genoemd. Dit was volgens de meest modieuze vechtstijlen van die tijd.
Daarna, onder invloed van het shintoïsme, het zenboeddhisme en het confucianisme, werd de morele dimensie steeds belangrijker. Vooral omdat tijdens het Edo-tijdperk, of de periode van de Tokugawa-dynastie, het land een vreedzamer, minder krijgshaftig tijdperk doormaakte. Dit hielp om een meer moreel en minder oorlogszuchtig perspectief te geven aan de weg van de krijger. In deze periode werden de samoerai meer geletterd, meer verfijnd en hielden zij zich bezig met verschillende artistieke activiteiten, zoals kalligrafie en de theeceremonie.
Het shintoïsme, de oudste godsdienst van Japan, stelt het gezin, de ouders en de voorouders in het middelpunt van de relaties. Maar om deel uit te maken van dit geslacht, moet de dood respectabel zijn: beter te sterven met eer dan te leven in oneer.
Het zenboeddhisme is van nature de religie van de samoerai en dat is het al sinds het Kamakura-tijdperk. Haar bijdrage is het zoeken naar innerlijke rust, het overtreffen van zichzelf en het dorsten naar harmonie. Daarom is de morele en welwillende dimensie ten opzichte van anderen essentieel voor dit streven naar persoonlijke spirituele verheffing.
Het Confucianisme heeft bijgedragen tot de evolutie van de samoerai door waarden in te voeren als rechtschapenheid en welwillendheid. Loyaliteit en trouw aan de Heer zijn onontbeerlijke kwaliteiten. Vergeet niet dat de oorspronkelijke betekenis van samurai “iemand die dient” is. Dit volledige respect voor de hiërarchie legt de samoerai-krijger een verbintenis op die tot de dood kan duren.
De 7 leefregels van Bushidō
De erecode van de samurai, de Bushidō, is gebaseerd op 7 principes die alle samurai nauwgezet moeten volgen.
義 gi: gerechtigheid
De samurai strijder moet rechtvaardig handelen, hij valt een tegenstander niet zonder reden aan. Hij gedraagt zich oprecht en rechtschapen, zonder aarzeling. Hij doet wat juist is en wat hij weet dat zijn missie is. Dit kan perfect worden geïllustreerd met een zeer beroemd citaat van een vermaarde samoerai, Taira Shigetsuke (1639-1730): “leef wanneer het goed is om te leven, sterf wanneer het goed is om te sterven”.
勇 yū: moed
De samoerai is nergens bang voor en kan vechten tot de dood omdat hij niet bang is. Hij weet dat zijn gevecht eerbiedwaardig is en hij legt er al zijn geloof in. Zijn heldhaftige moed vergezelt hem, maar het is geen onbewuste moed. Integendeel, het komt tot hem door zelfbeheersing en wapens, door zijn vertrouwen in zijn bekwaamheden en door zijn voorzichtigheid.
仁 jin: welwillendheid
Empathie voor anderen, welwillendheid tegenover anderen zijn kwaliteiten die de samurai moet bezitten. Hij moet bezield zijn door mededogen en zijn kracht en bekwaamheid in dienst stellen van het goede. Het feodale systeem dat hem bindt aan de daimyō, zijn heer, neemt deel aan een maatschappij van wederzijdse verplichtingen in vrijwillige trouw. De heerser is zelf verplicht tot welwillendheid en mededogen jegens zijn volk.
礼 rei: beleefdheid
Hoffelijkheid is van essentieel belang, en is een van de deugden die door de Bushidō-code worden bepleit. Deze beleefdheid gaat gepaard met een diep respect. Zo zijn samurai attent voor hun tegenstanders, voor, tijdens en na het gevecht. Ondanks zijn bekende wreedheid zal de samuraikrijger het lijk van zijn vijand altijd respecteren.
makoto: oprechtheid
De samurai krijger liegt nooit. Hij blijft oprecht in zijn woorden en ook in zijn daden. Zijn daden moeten in overeenstemming zijn met wat hij zegt. Samurai bedriegen hun vijanden niet met valse woorden. Het is een vorm van respect voor anderen. Een strijder die niet oprecht is zou in ongenade vallen, wat ondenkbaar is voor een samurai.
名誉 meiyō: eer
Dit is misschien de grootste deugd van Japanse krijgers. Het is een veeleisende, zeer strenge eer die geen mislukkingen duldt. Voor de samurai is een leven zonder eer het leven niet waard. Daarom heeft de samoerai-krijger, als hij in zijn eer gefaald heeft, maar één oplossing om zichzelf te verlossen: rituele zelfmoord. In het Westen bekend als hara-kiri, is het nauwkeuriger om te spreken van seppuku. Het zal je in staat stellen je schuld weg te wassen en je eer terug te winnen.
義 chūgi: loyaliteit
De loyaliteit van de samurai aan zijn daimyō is onwrikbaar. Het is het belangrijkste concept samen met eergevoel. De samoerai zal zelfs zijn leven opofferen om loyaal te blijven aan zijn chef. In geval van loyaliteitsconflict, bijvoorbeeld tussen twee legitieme verplichtingen, jegens de familie en jegens de heer, zal de regel eenvoudig zijn. Het is het belang van het grootste aantal dat prevaleert. Als gevolg daarvan zal een samurai-krijger voorrang geven aan loyaliteit aan zijn natie ten koste van zijn verwanten. Hij ziet het individu als een radertje in het geheel.
De invloed van de Bushidō op het moderne Japan
Vanaf het einde van het Tokugawa shogunaat, rond 1869, maakte de Japanse keizer een einde aan het feodale systeem en dus aan de heerschappij van de shoguns. De nieuwe regering, aangespoord door het Westen, vaardigde in 1872 een decreet uit dat het dragen of gebruiken van zwaarden in het openbaar verbood. Dit maakte effectief een einde aan de Japanse samurai levenswijze door het wegnemen van hun inkomen. Maar ook al is de krijgerskaste verdwenen, hun manier van denken en leven heeft een blijvende invloed gehad op de Japanse cultuur. Beleefdheid en respect zijn dus diep geworteld in de Japanse traditie. De waarden van de Bushidō komen vooral tot uiting op het gebied van onderwijs en bedrijfsleven. Japanse jongeren staan bekend om hun respect voor autoriteit, en het streven naar voortdurende verbetering dat hen naar uitmuntendheid drijft. De smaak voor inspanning, het vermogen om in een team te werken, discretie en een vlekkeloze organisatie zijn eveneens kwaliteiten die in Japanse werknemers worden erkend. Dit zijn allemaal waarden die zijn afgeleid van de Bushidō-morele code en die echt deel uitmaken van de Japanse mentaliteit.
Maar waar de Bushidō-code zijn oorspronkelijke betekenis, zowel moreel als oorlogszuchtig, behoudt, is bij de beoefening van sport en meer in het bijzonder de krijgskunst. Zelfbeheersing, concentratie, fair play en vechtlust worden actief beoefend in disciplines als judo, aikido, kendo en bushidō karate.
Bovendien beïnvloeden de Bushidō-code en zijn dappere krijgers nog steeds andere sporten. Honkbal is een zeer populaire sport in Japan. Het land is ook nummer één in de wereld in deze discipline. Een langverwachte ontmoeting zal plaatsvinden tussen Japan en Australië in september 2022 en deze volgende ontmoetingen worden de Samurai Japan Series genoemd. Nogal een symbool!
U zult na het lezen begrepen hebben dat de Bushidō-code bovenal een filosofie is, een gemoedstoestand. Het is nauw verbonden met de geschiedenis van het feodale Japan en zijn samoerai en heeft een blijvende invloed gehad op de samenleving tot op de dag van vandaag. Het lijdt geen twijfel dat zijn hoge ethische waarde tot zijn succes heeft bijgedragen. De Bushidō-code was gebaseerd op de dorst naar persoonlijke prestaties die Japanse krijgers nastreefden. Het is een echo die ieder van ons kan voelen en in daden wil omzetten: ernaar streven een betere versie van onszelf te worden.
