Wist je dat het enkele maanden kan duren om een echte traditionele Japanse katana te maken? Ken je alle subtiele stappen die een meestersmid neemt om een katana scherp, snijdend en toch sterk te maken? Waarschijnlijk niet, maar je moet weten dat het maken van een traditionele katana een bijna heilige kunst is. Bovendien werd een heel ritueel opgezet door de meestersmeden. In de smederij werd een Shinto-altaar geïnstalleerd en gebeden, baden en zuiveringen maakten deel uit van het programma voordat met het eigenlijke werk werd begonnen. Dus, om alle geheimen te kennen van het maken van de traditionele katana, volg de gids.
Het smeden van een katana
Eerst kijken we naar het gebruikte metaal. Het is belangrijk te weten dat ijzererts in Japan van slechte kwaliteit is, met een ijzergehalte van minder dan 1%. Dit is de reden waarom smeden heel hard moeten werken aan het basismateriaal om zwaarden te verkrijgen die zowel resistent als scherp zijn.
De meestersmid zal dit ijzer moeten winnen. Daartoe smelt hij het zwarte ijzerhoudende zand, het erts, door het te onderwerpen aan een zeer hoge temperatuur van ongeveer 1400 graden. Hij zal niet minder dan 8 ton zand nodig hebben om ongeveer 500 kg bruikbaar staal te verkrijgen. Dit ijzer, afkomstig van deze bewerking, wordt tamahagane of 玉鋼 genoemd. Om van goede kwaliteit te zijn, moet het onder goede omstandigheden worden gewonnen. De hoeveelheid en het tijdstip van toevoeging van koolstof bepalen de kenmerken van de tamahagane. Elke smid heeft op dit gebied zijn eigen knowhow die hij zorgvuldig voor zichzelf houdt.
Vervolgens perst de vakman de stukken tamahagane samen, plet ze tot een soort koek die wordt verhit tot hij rood wordt en vervolgens in zeer koud water wordt afgekoeld. Daarna worden ze in nog kleinere stukjes gebroken. Dit verwijdert onzuiverheden uit het metaal en sorteert de stukken ook naar hun koolstofgehalte. Sterk gecarboneerde staalsoorten hebben een vrij grijs uiterlijk en leveren een hard staal op dat de snijkwaliteit van het zwaard ten goede komt. De naam van dit staal is hadagane.
Shingane, het zachte staal, heeft een wittere korrel en maakt het zwaard flexibeler, zodat het minder broos is. Van de verkregen platen worden minimaal twee stenen gemaakt, één van shingane en één van hadagane. Deze worden individueel gelamineerd. Het metalen brood wordt gehamerd, dan uitgerekt en minstens vijftien keer over zichzelf gevouwen. Traditioneel moest dit 23 keer gebeuren. Tenslotte bestaat de laatste fase van dit deel van het werk uit het samenvoegen van deze stenen om het blad te maken en zijn vorm te geven. Ook hier heeft ieder zijn eigen methode die een ander zwaard zal opleveren dan dat van zijn collega’s.
Het is de kunst en de knowhow die van een traditioneel Japans zwaard een wapen van grote waarde maken. Het zal nodig zijn het evenwicht te vinden tussen het materiaal voor het maken van een scherp wapen en tegelijkertijd van een zwaard dat tegen schokken bestand is. Het temperen dat volgt zal ook helpen om het lemmet een scherpte te geven terwijl het soepel genoeg blijft om niet te breken.
Het temperen van het lemmet
Om deze bijzondere eigenschappen te verkrijgen wordt een gedeeltelijke verharding toegepast, ook wel selectief verharden genoemd. Het blad wordt verhit tot ongeveer 800 graden voordat het in water wordt gedompeld, nadat het gedeeltelijk is bedekt met een soort coating. Bij deze bewerking wordt het blad gedeeltelijk bedekt met een mengsel van klei, kiezelzuur, houtskool en andere ingrediënten die specifiek zijn voor elke smid.
Het deel van het blad dat op deze manier wordt bedekt, komt overeen met de rug en de zijkanten. Door het blad op deze manier te omwikkelen, worden de gebieden waar de flexibiliteit moet worden behouden, geïsoleerd van de warmte. Wanneer het blad in water wordt gelegd, zal het door het kleimengsel beschermde deel immers langzamer afkoelen, waardoor het staal meer flexibiliteit krijgt. Dit betekent dat het zwaard beter bestand is tegen schokken en draaien. Anderzijds koelt het onbeschermde deel van het lemmet, de snijkant, zeer snel af en wordt zo hard mogelijk. Dit maakt het mogelijk op deze twee eigenschappen van het staal in te spelen om te proberen het beste van elke eigenschap te behouden.
Wanneer het staal bovendien een thermische schok krijgt, ontstaat de beroemde verhardingslijn, de hamon. Deze hamon zal per smid, per school verschillen. Er staan 53 soorten op de lijst. Men kan zeggen dat de hamon bijdraagt tot de signatuur van een zwaard, doordat hij helpt de smid te identificeren die aan het ontwerp van het zwaard heeft gewerkt.
Alvorens zijn zwaard aan de meester-polijster toe te vertrouwen, zal de smid een ruwe polijsting uitvoeren om na te gaan of zijn kling overeenstemt met wat hij verwacht. Zo kan hij nagaan of de hardingslijn goed gevormd is, of zijn staal voldoende stevig en homogeen is. Als hij tevreden is, draagt hij het over aan de togishi of 研ぎ師, de vakman die belast is met het polijsten.
Het polijsten van het blad
Het polijsten van een katana lemmet is een kunst. Daarom werd de togishi, de ambachtsman die met deze taak belast was, beschouwd als een meester, net als de smid. Deze vakman slijpt het mes niet zomaar, het is een echt werk dat alle eigenschappen van het mes blootlegt. Bovendien heeft de togishi ook het zogenaamde lemmet lezen geleerd. Door een blad te observeren, zal hij het in zijn geheel kunnen waarderen en pas als deze observatie heeft plaatsgevonden, kan het mechanische werk beginnen.
Het eerste deel van zijn missie is een klus die de ji-togi of 地磨ぎ wordt genoemd. De roestsporen worden verwijderd en de vorm van de kling wordt aangepast aan de vaardigheden van de smid. Dit is een delicate en belangrijke taak, want elke fout in dit stadium zou het blad volledig kunnen beschadigen. Hiervoor gebruikt de polijstmachine een reeks schuurstenen, te beginnen met de meest agressieve. Elk heeft zijn eigen specificiteit. De eerste geeft het blad zijn specifieke vorm. De volgende zullen met name de sporen van de vorige uitwissen. De laatste zal in wezen de nerf van het blad naar voren brengen.
De volgende handelingen worden shiage of 仕上げ genoemd. Het is een werk dat meer esthetisch van aard zal zijn en ook preciezer. Het bestaat uit verschillende stappen, elk met zijn eigen specificiteit. Zo worden kleine steentjes van 3 tot 5 mm gebruikt om de rand van de punt te polijsten. Er wordt een mengsel met olie aangebracht om de donkere kant van het blad naar voren te halen en de stevigheid van de nerf te versterken. Een van de stappen zal het staal een spiegelend uiterlijk geven met een soort pen met een afgeronde metalen punt. Kleine ovale stenen geven een wit aspect aan het bovenste deel van de hamon. De verhardingslijn van de punt, bekend als bōshi in kissaki (de punt), wordt ook gewit, terwijl de yokote (de rand die de punt scheidt van de rest van het lemmet) wordt afgewerkt om het uiterlijk ervan te verfraaien.
Dit zijn alle verschillende testen die de shiage vormen. Pas wanneer een zwaard dit stadium heeft bereikt, kan het als afgewerkt worden beschouwd. Een snijtest, de tameshi giri, controleert of de katana aan de verwachtingen voldoet.
Al deze ambachtslieden, we kunnen zelfs spreken van meesters, zullen het hart hebben gehad hun kennis over te dragen en ware kunstwerken te realiseren. Ook al zijn sommige van deze stappen tegenwoordig vereenvoudigd dankzij moderne methoden en technische vooruitgang, het blijft een feit dat het maken van een katana een kleinigheid blijft die een lange traditie en een ware cultuur van het zwaard, de ziel van de samoerai, onthult.
